Art-Νικολέττα Στάικου: 11.968

by Παντελής Τσάβαλος
The blog of Pantelis Tsavalos, art historian and theoretician
http://tsavalos.wordpress.com/2012/04/01/nikoletta-staikou-11968/ 

Την Παρασκευή 30 Μαρτίου 2012 παραβρέθηκα σε μια παρουσίαση που έκανε η Νικολέττα Στάικου στο Κολλέγιο Βακαλό. Παρουσίασε την εμπειρία της από τις μεταπτυχιακές σπουδές της στο Chelsea, στο Λονδίνο και ένα μέρος των εργασιών που περιλάμβαναν. Η Νικολέττα υπήρξε σπουδάστριά μου παλιότερα και είχα τη χαρά να έχω μια μακρόχρονη και πολύ ουσιώδη εκπαιδευτική συνεργασία μαζί της που εξελίχτηκε σε αμοιβαία, φιλική αλληλοεκτίμηση και θα ήθελα να σας παρουσιάσω ένα μέρος της δουλείας της.

Το γενικό θέμα του project είναι η έννοια της ελευθερίας, ο τίτλος του είναι ‘ways to escape / freedom’. Το συγκεκριμένο έργο με το οποίο ασχολούμαι εδώ λέγεται 11.968 και αποτελεί ένα μέρος αυτού του project.

Το τετράδιο με τις γραμμές είναι το πεδίοεκείνο στο οποίο όλοι μας, από τα μικρά μας χρόνια, μάθαμε να εκφράζουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, τοποθετώντας, οργανώνοντας και τακτοποιώντας τις λέξεις και τις προτάσεις πάνω στις γραμμές. Αυτό άλλοτε ήταν όμορφο και συναρπαστικό, άλλοτε όμως, και όσο περιοριζόταν ολοένα και περισσότερο στις απαιτήσεις του σχολείου, λειτουργούσε ως δεσμευτικό, κανονιστικό πλαίσιο. 

Συγκροτούσε έναν κανονιστικό πεδίο που πολλές φορές απέκλειε άλλους τρόπους έκφρασης πέραν του λογικού/λεκτικού ή άλλοτε προσάρμοζε τη γοητεία και τη δύναμη του λόγου σε ένα εξίσου περιοριστικό και κανονιστικό πεδίο οπτικής οργάνωσής του. Σε αντίθεση με τον προφορικό λόγο, που έχει φωνές και ψιθύρους, τονικότητες και αποχρώσεις, οι γραμμές του τετραδίου καθόριζαν την ομοιομορφία και ομοιοθεσία του λόγου. Δεν είναι τυχαίο ότι στην αγγλική γλώσσα αυτά τα τετράδια με τις γραμμές ονομάζονται ‘ruled notebooks’ με τη γραμμή να ταυτίζεται με τον κανόνα. Στην ιστορία της τέχνης αυτή η στεγνή ομοιομορφία που καθόριζαν οι γραμμές αποτέλεσε συχνά πεδίο επίθεσης των κινημάτων και των τάσεων εκείνων που στόχευαν στην απελευθέρωση της καλλιτεχνικής λειτουργίας των γραμμάτων από το κανονιστική εμμονή των ‘ruled notebooks’. Από τα κυβιστικά κολάζ μέχρι τα φουτουριστικά βιβλία και από την αισθητική λειτουργία των γραμμάτων/σχημάτων στα papiers découpées του Matisse μέχρι την α(να)συνταξία των ντανταιστών και των λετριστών.

Το blanco από την άλλη είναι το κατεξοχήν διορθωτικό (corrective) μέσο. Δεν διορθώνει απλώς το λάθος, το ακυρώνει, το καθιστά αόρατο. Δημιουργεί ενοχική σχέση με το λάθος, ενδυναμώνει την μοναδική και απόλυτη κυριαρχία του σωστού. Λες και δεν ήταν απ’ τα λάθη μας που μάθαμε τα πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή, λες και δεν είναι από το στοχασμό πάνω στην έννοια του σωστού και του λάθους που γινόμαστε σοφότεροι… Το blanco όμως, είναι και πινέλο. Στα δάχτυλα των παιδιών που δεν μπορούσαν να πειστούν για τη σημασία και τη χρησιμότητα όλων όσων λάμβαναν χώρα στο περιβάλλον του σχολείο ή της μελέτης αποτελούσε το δημιουργικό εκείνο εργαλείο που στην καταχνιά της σχολικής αίθουσας δημιουργούσε αθόρυβα φωτεινούς κόσμους που απεικόνιζαν όλα όσα οι εκπαιδευτικές προτεραιότητες αποτύγχαναν να συμπεριλάβουν.

Η Νικολέττα παίρνει αυτό το αμφίσημο μέσο και επιτίθεται στο κανονιστικό πεδίο με επιμονή και υπομονή. Το χέρι παίρνει το blanco, σβήνει τις γραμμές/κανόνες και συμβολικά απελευθερώνεται από αυτές/αυτούς. Κάθε γραμμή θέλει το δικό της χειρισμό, άλλες διαγράφονται με το πρώτο πέρασμα, άλλες θέλουν να προσπαθήσεις ξανά και ξανά, μερικές αντιστέκονται, χρειάζεται να αλλάξεις χέρι, πλευρά ή γωνία που τις/τους αντιμετωπίζεις . Στο τέλος κάθε δισέλιδου αισθάνεσαι την ικανοποίηση αυτού που κατάφερες, ένα αίσθημα απελευθέρωσης από τα περιοριστικά πλαίσια. Μετά διαπιστώνεις ότι το πεδίο δεν είναι εντελώς ελεύθερο. Καταστρέφοντας τις γραμμές/κανόνες δημιούργησες άλλες γραμμές (construction by destruction), μόνο που αυτές οι καινούριες είναι πια δικές σου και καθιστούν το πεδίο μια επικράτεια που κατοικεί η μνήμη της οικειοποίησης (appropriation). Μετά γυρίζεις σελίδα και βλέπεις ότι υπάρχουν κι άλλοι κανόνες (rules) που σε προκαλούν σε μια προσπάθεια να τους διαχειριστείς. 

Είναι όπως στη ζωή, που η προσπάθεια να απελευθερωθείς από τους κανόνες και τα στερεότυπα που έχουν δημιουργηθεί μέσα σου δεν τελειώνει ποτέ, αλλά απαιτεί τη συνεχή σου εγρήγορση. Το έργο λέγεται 11.968 , όσες και οι γραμμές του τετραδίου, και το βίντεο κρατάει όσο και η διάρκεια της επίσκεψης στην έκθεση, ώστε κάθε φορά που βλέπεις την προσπάθεια να συναντάς έναν διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος. Στα μάτια μας τα εθισμένα σε γρήγορες εναλλαγές εικόνων, το βίντεο φαίνεται βαρετό, ίσως και κουραστικό, αλλά κάπως έτσι μάλλον είναι και η προσπάθεια μας στην αληθινή ζωή να ακυρώσουμε η να επιβληθούμε σε βαθιά ριζωμένα στερεότυπα και κανόνες. Το βλέπουμε για λίγο, αλλά αυτό το λίγο είναι αρκετό για να νοιώσουμε την αναλογία και τη δύναμη που εμπεριέχει η ‘πράξη’.

Δεν ξέρω αν αυτό είναι ‘τέχνη’ με τη έννοια που τη διδάσκουμε στο ιστορικό της πλαίσιο, είναι σίγουρα όμως κάτι πολύ άμεσο, βαθιά προσωπικό που γίνεται συλλογικό και εξαιρετικά ενδιαφέρον.

Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες της Νικολέττας: http://www.nikolettastaikou.com