Gestalt, η θεραπεία που άλλαξε την ψυχιατρική

Κάνω το δικό μου και εσύ κάνεις το δικό σου

Δεν υπάρχω σε αυτό τον κόσμο για να ζήσω σύμφωνα με τις προσδοκίες σου,

Και δεν είσαι σε αυτόν τον κόσμο για να ζήσεις σύμφωνα με τις δικές μου.

Εσύ είσαι εσύ κι εγώ είμαι εγώ,

Και αν κατά τύχη βρούμε ο ένας τον άλλο, θα είναι πολύ ωραία,

Εάν όχι, δεν υπάρχει τίποτα που μπορούμε να κάνουμε.

Gestalt Therapy Verbatim, αλλιώς “Η Προσευχή του Fritz Perls”, 1969

Gestalt, η θεραπεία που άλλαξε την ψυχιατρική

Το παραπάνω είναι η «Προσευχή» ή Διακήρυξη του Fritz Perls, σε 55 μόνο λέξεις, της ουσίας, μιας από τις διασημότερες και πιο εναλλακτικές μορφές ψυχοθεραπείας, της Θεραπείας Gestalt.

Ο Fritz (Frederick) Perls (μαζί με τη γυναίκα του Laura) ήταν ο άνθρωπος που άλλαξε στις δεκαετίες του 1940 και 1950, το πρόσωπο της ψυχιατρικής προτείνοντας μια μέθοδο θεραπείας που εστίαζε στη διαδικασία της ανάπτυξης του ατόμου. Συνοπτικά, πολλά από τα κύρια σημεία της θεραπείας Gestalt είχαν να κάνουν με την αυτεπίγνωση του ατόμου ως σύνολο (και όχι απλά με το μυαλό, το σώμα ή τον εγκέφαλό του), με την εστίαση στο εδώ και τώρα και με την αποφυγή κάθε κριτικής και ανάλυσης που απλά θα συντηρούσε και θα τόνιζε τις παθογένειες που προσπαθούσε να θεραπεύσει το άτομο. 

Στην ουσία επρόκειτο για μια πρώτη «ολιστική» ψυχολογική μέθοδο που πριμοδοτούσε τη θετική δράση. Οι αισθήσεις, η συνείδηση του σώματος, των συναισθημάτων και συμπεριφορών του σε κάθε δεδομένη στιγμή αλλά και οι σχέσεις με τον «άλλο», τους συνανθρώπους και το περιβάλλον ήταν στον πυρήνα της θεραπείας Gestalt. Ο Perls, θεατρικός, υπερβολικός, κάπως νάρκισσος και εντυπωσιακά παράδοξος κατάφερε να προσεγγίσει με τις ανορθόδοξες μεθόδους του ασθενείς που αντιδρούσαν σε οποιαδήποτε άλλη θεραπεία –και είχε αρκετά επεισόδια κρίσης με κάποιους από τους ψυχωτικούς ασθενείς του.

Και παρότι η θεραπεία Gestalt ανέπτυξε διάφορες τεχνικές ο ίδιος ο ιδρυτής της Perls επέμενε πως το θέμα δεν ήταν οι τεχνικές αλλά ο στόχος της δημιουργίας του αναπτυσσόμενου, εν εγρηγόρσει, δυναμικού και «ευτυχισμένου» ανθρώπου. Και γι’ αυτό το λόγο ήταν έτοιμος ανά πάσα ώρα και στιγμή να αλλάξει θεωρίες και μεθόδους και να τις προσαρμόσει στις ανάγκες των ασθενών του. Η Gestalt therapy απότοκος του πνευματικού κλίματος της μεταπολεμικής εποχής ήταν ενάντια σε κάθε απολυταρχισμό και διαμορφώθηκε, υποστηρίχθηκε και διαδόθηκε από ανθρώπους που είχαν επαναστατική, επιθετική στάση και ιδεολογία. Στα 50’ς με έντονο το στοιχείο της πολιτικής αντι-καθεστωτικής ιδεολογίας, ήταν κοντά στη θεωρία της πολιτικής Αναρχίας. Στα χρόνια του ’60 ο Perls και το Esalen Institute αλλά και όλη η πολιτική και κοινωνική σκηνή των Η.Π.Α. επηρέασαν καθοριστικά τη διάδοση και εξέλιξή της.

H θεραπεία Gestalt είναι στην ουσία μια υπαρξιακή μορφή ψυχοθεραπείας που δίνει έμφαση στην προσωπική ευθύνη. Το περιεχόμενο και η πρακτική της επηρεαζόταν άμεσα από το απελευθερωτικό, επαναστατικό και πειραματικό πνεύμα της ωραιότερης δεκαετίας του 20ού αι. των 60’ς. Είχε ανατροπή, θετικό πνεύμα, ισχυρή θέση για την ατομικότητα αλλά και το «κοινωνικό άνοιγμα», ήταν διαπολιτισμική και ελεύθερη. Η θεωρία ήταν επηρεασμένη από όλο το φάσμα των φιλοσοφιών και θεωριών που γέννησαν το new age, τη νέα φυσική και τη θεωρία των συστημάτων και την θεωρία των πεδίων, την υπαρξιακή φαινομενολογία και την ψυχανάλυση, τις Ανατολικές θρησκείες και το πειραματικό θέατρο. Έτσι η έμφαση δινόταν πάντα στο τώρα, στο βίωμα, στην αυτεπίγνωση και στην συνολική αντίληψη με τα όργανα των αισθήσεων παρά στις παλιές εγγραφές, στο υποσυνείδητο, στα βαθιά συμπλέγματα, στα καταπιεσμένα συναισθήματα. Η άμεση εμπειρία συγκεντρώνει στη θεραπεία Gestalt τη μερίδα του λέοντος. Επικεντρώνοντας στο παρόν και στο άμεσο βίωμα ο «ασθενής» έχει τη δυνατότητα να προβεί σε δράσεις και να ρισκάρει την μεταβολή μέσα από τον έλεγχο, την ανάπτυξη της δημιουργικότητάς του και την αλλαγή. Αντί να χαθεί στον βυθό του παρελθόντος του, αναδύεται στην επιφάνεια του παρόντος και σε αυτόν τον χρόνο δοκιμάζει να αλλάξει τον εαυτό του και τα πράγματα.

Τα Πειράματα Safe emergencies, η τεχνική της άδειας καρέκλας, η αλλαγή

Τα πειράματα “safe emergencies” ήταν υπαρξιακά επεισόδια όπου ο ασθενής, καθοδηγούμενος από τον ψυχολόγο ερχόταν αντιμέτωπος με μια σειρά από διαφορετικές επιλογές-κρίσεις για το θέμα που τον απασχολούσε. Τα πειράματα της Gestalt είχαν να κάνουν με τον αυτοσχεδιασμό και τη δημιουργικότητα. Το να πειραματίζεσαι σήμαινε να εφευρίσκεις και να ανακαλύπτεις λύσεις, να βρίσκεις και να βγάζεις νοήματα. Ο ψυχολόγος δημιουργούσε καταστάσεις στην οποίες το άτομο έπρεπε να ισορροπήσει ανάμεσα στο ρίσκο και τη συντήρηση, να φτιάξει δηλαδή μια κατάσταση στα άκρα προτείνοντας επιλογές όπου το άτομο θα μπορούσε να διακρίνει τι το ίδιο ήθελε ή ποθούσε βαθύτερα. Στα safe emergencies πειράματα όλα ήταν κίνηση και αλλαγή.

Η αλλαγή είναι κεντρικό σημείο στη θεραπεία και η Gestalt έκανε χρήση ενός ενδιάθετου παράδοξού της. Το παράδοξο είναι ότι όσο προσπαθεί ο άνθρωπος να αλλάξει και να συμπεριφερθεί όπως δεν είναι, τόσο περισσότερο παραμένει ο ίδιος. Αντίθετα, όταν ο άνθρωπος ταυτιστεί με την εμπειρία του παρόντος με όλο του το είναι, η κατάσταση αυτή της συνειδητοποίησης ευνοεί την αλλαγή. Αντί για τον πόλεμο και την αντίσταση απέναντι σε αυτό που είναι, η αποδοχή μπορεί να οδηγήσει στην όποια λύση.

Η τεχνική της άδειας καρέκλας ήταν μία ακόμα από τις πιο επιτυχημένες ιδέες-τεχνικές ψυχοθεραπείας της Gestalt που ενσωμάτωνε όψεις του θεάτρου και του «παιχνιδιού ρόλων». Ο ασθενής καθόταν έχοντας δίπλα του μια άδεια καρέκλα με την οποία συνομιλούσε σαν να ήταν ένας άλλος άνθρωπος, μια άλλη όψη της προσωπικότητάς του ή απλά μια ιδέα, ένα συναίσθημα, ο,τιδήποτε. Ήταν ένα είδος αυτοέρευνας, αποστασιοποίησης, αντίληψης και συμβουλευτικής που καθιερώθηκε ως αναγνωριστικό στοιχείο/τεχνική της Gestalt.

H θεραπεία Gestalt παρότι άλλαξε στην πορεία των χρόνων, περιορίστηκε και τροποποιήθηκε ουσιωδώς στις συντηρητικότερες δεκαετίες που ακολούθησαν, βρίσκεται πάλι σήμερα στο επίκεντρο μέσα από το ανανεωμένο ενδιαφέρον για την αυτεπίγνωση, την αυτοσυνείδηση και την προσωπική ευθύνη και στο ανανεωμένο new age περιβάλλον της 2ης δεκαετίας του 21ου αι.

Γιώτα Κωνσταντάτου

Πηγή: indigoblue.gr