Η σκέψη της Τζούντιθ Μπάτλερ στα ελληνικά συμφραζόμενα

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

-Ποιο είναι το πιο ακραίο πράγμα που έχετε κάνει ποτέ;

-Τον εαυτό μου!

συνέντευξη στη Μίνα Ορφανού, Ελευθεροτυπία, 25.01.09

Η Τζούντιθ Μπάτλερ είναι σημείο αναφοράς για τη σύγχρονη θεωρία. Το επιβεβαίωσαν και οι δύο πρόσφατες, μαζικότατες διαλέξεις της στην Αθήνα, υπό την αιγίδα των τμημάτων Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πάντειου Πανεπιστημίου, Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς και του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς». Τιμώντας τη μνήμη του Νίκου Πουλαντζά, η Μπάτλερ μίλησε περισσότερο πολιτικά για τη διακρατική βία και τους όρους αναγνώρισης της ζωής και του θανάτου σε καιρούς πολέμου, με σημείο αναφοράς τις πολεμικές αναμετρήσεις στο Ιράκ και τη Γάζα. 

Η άλλη διάλεξή της, στο Πάντειο, είχε περισσότερο προγραμματικό χαρακτήρα, καθώς στάθηκε στις βασικές μέριμνες της σημερινής της έρευνας, στις έννοιες της «επιλεστικότητας» του φύλου και της «επισφάλειας» της ανθρώπινης ζωής.

Παρακολουθώντας τη Μπάτλερ μέσα και έξω από τα ακαδημαϊκά μας τείχη, εντοπίσαμε τις κύριες συντεταγμένες της πολυσχιδούς της παρέμβασης στα περιθώρια της ρητορικής θεωρίας, της πολιτικής φιλοσοφίας, της λογοτεχνικής κριτικής. Ήρθαμε σε άμεση επαφή με μια σκέψη που διαρκώς αμφισβητεί τους τρόπους συγκρότησης των νοητικών «μας» κατηγοριών. Άλλωστε, η κατά Μπάτλερ κριτική αναφέρεται στη διερεύνηση των όρων δυνατότητας ενός πεδίου αντικειμενικοτήτων, στην εργασία επί των ορίων. Πρόκειται για μια κίνηση ουσιωδώς νεοτερική, σε πείσμα όσων θεωρούν πως κατέχουν τα αποκλειστικά προνόμια διακονίας κάποιου υποτιθέμενου «Ορθού Λόγου». Οι προτάσεις, οι αναγνώσεις και οι παρ-αναγνώσεις της Μπάτλερ δίνουν πνοή σε κινήματα έμφυλης χειραφέτησης, αναδεικνύουν νέα πεδία έρευνας και μελέτης, χαρτογραφούν και πολιτικοποιούν λησμονημένες περιοχές γνώσης, θεματοποιώντας τις «κουήρ» θεωρητικές ταυτότητες όσων αρνούνται πεισματικά να ομονοήσουν στον αυστηρό ακαδημαϊκό φορμαλισμό που τόσο δεσπόζει στην διανοητική «μας» επικράτεια.

Η Μπάτλερ διέμεινε στην Αθήνα πολύ λίγο, όσο της επέτρεπε το πρόγραμμα της διαρκώς ανανεούμενης περιοδείας της. Η διανοητική της όμως παρουσία είναι σήμερα περισσότερο αισθητή από ποτέ, μέσα από τις διαθέσιμες μεταφράσεις του σημαντικότερου μέρους του έργου της. Η μεταφραστική εργασία, ως γνωστόν, δεν εξαντλείται στην απλή μεταγραφή λέξεων ή ακόμη και στη μεταφορά εννοιών και νοημάτων, αλλά οικειοποιείται, απηχεί, αντηχεί και συνηχεί πολιτισμικές κανονικότητες και τοπικές ιδιομορφίες. Πρόκειται για μέριμνες πολύ ισχυρότερες από τους πρόσκαιρους παραπλανητικούς τίτλους μερίδας του Τύπου («Γιατί να μην παντρεύονται περισσότεροι από δυο;» - τίτλος συνέντευξής της στη Καθημερινή)i, τις ακατανόητες (ή ακόμη χειρότερα: πλήρως κατανοήσιμες) εκδηλώσεις λατρείας φανατικών θαυμαστών της και τις σκόπιμες παρανοήσεις ορκισμένων εχθρών της. Άλλωστε και η ίδια η Μπάτλερ από την αρχή της θεωρητικής της συγκρότησης βρέθηκε εν μέσω πολύπλοκων «μεταφράσεων» και «δεξιώσεων», διερευνώντας τους όρους πρόσληψης της εγελιανής διαλεκτικής της επιθυμίας από την γαλλική μεταπολεμική διανόηση, όπως μορφοποιήθηκε στο μέχρι σήμερα αμετάφραστο Υποκείμενα της Επιθυμίας: Εγελιανοί Στοχασμοί στην Γαλλία του 20ου αιώνα [Subjects of Desire: Hegelian Reflections in Twentieth-Century France (1987)]

Το ύφος και οι συμβάσεις της γραφής της Μπάτλερ εκτός από ανυπέρβλητα μεταφραστικά εμπόδια προκαλούν συχνά παρεξηγήσεις, σκάνδαλα, αλλά και περισσότερο ή λιγότερο θεμιτές κριτικές, όπως η κατηγορία περί «λογοκεντρισμού» -περί του γεγονότος ότι τα πάντα στο έργο της φαίνεται να είναι προϊόν γλωσσικής επιτέλεσης. Η πιο κοινή και συνάμα εύπεπτη κριτική αναφέρεται στην ύπαρξη μιας επιτηδευμένης ιδιολέκτου, η οποία σύμφωνα με τους επικριτές της μυστικοποιεί νοήματα και έννοιες, εξαϋλώνοντας τις δυνατότητες πολιτικής και κοινωνικής παρέμβασης. Η κατηγορία αυτή αποφέρει, αν μη τι άλλο, και έπαθλα, τόσο σε εκείνη (βραβείο «κακής γραφής») όσο και στους κατά τόπους αναγνώστες ή ακροατές της (τιμητικό Lower, ευγενική χορηγία του Αθηνοράματος για τη μετάφραση του τίτλου της διάλεξής της στο Πάντειο).ii Είναι εμφανές ότι οι απλουστευτικές προσεγγίσεις και κριτικές δεν είναι μόνο προνόμιο των «υποανάπτυκτων» διανοητικών κοινοτήτων, όπως εσφαλμένα ισχυρίζονται ορισμένοι επηρμένοι πολέμιοι του καθ' ημάς θεωρητικού «επαρχιωτισμού». Λαμβάνουν χώρα και στα μητροπολιτικά διανοητικά κέντρα, αρκεί κανείς να παρακολουθήσει τις στρατηγικές διαστρεβλώσεις των θέσεων της Μπάτλερ στην οξεία κριτική της φιλοσόφου Μάρθα Νουσμπαουμ.iii Μια συστηματική μελέτη παρόμοιων (αντι)στάσεων θα οδηγούσε σε ενδιαφέροντα πορίσματα για τη θέση της σημερινής κριτικής θεωρίας στα οικεία μας δυτικά διανοητικο-πολιτικά συγκείμενα.

Από την Αναταραχή φύλου στην Ευάλωτη Ζωή

Οι πολύ προσεγμένες και ιδιαίτερα επιμελημένες ελληνικές εκδόσεις των έργων της Μπάτλερ καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος των ασχολιών της και αναδεικνύουν την ιδιαίτερη πολυφωνικότητα μιας γραφής που αδιάκοπα συνομιλεί, μέσω συλλογικών έργων, με αρκετούς από τους κριτικούς στοχαστές της εποχής μας (Ζίζεκ, Λακλάου, Σπίβακ, Ασάντ, Μαχμούντ, Κόνολλυ) για τα επείγοντα της θεωρίας και της πολιτικής, είτε αυτά αφορούν τη στρατηγική της αριστεράς, είτε τη μεταβαλλόμενη μορφή του έθνους-κράτους, τη θρησκευτική ανοχή και την κριτική της εκκοσμίκευσης.

Η Αναταραχή Φύλου: Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας πρωτοεκδόθηκε στις ΗΠΑ το 1990 και τάραξε τα λιμνάζοντα ύδατα της δεσπόζουσας φεμινιστικής κριτικής ριζοσπαστικοποιώντας, παράλληλα, τις θεωρητικό-πολιτικές της προκείμενες. Ευθύς εξαρχής η Μπάτλερ έθεσε υπό αμφισβήτηση τους κατεστημένους δυισμούς της βιολογικής και κοινωνικής διάστασης του φύλου. Η υπονόμευση της κατεστημένης, ακόμη και σήμερα, θεώρησης του φύλου ως μια βιολογικά καθορισμένη βάση την οποία σμιλεύουν οι εκάστοτε κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες έφερε στο προσκήνιο μια δέσμη κριτικών ερωτημάτων αναφορικά με τους όρους συγκρότησης/θέσμισης των έμφυλων υποκειμένων. Έτσι, το ενδιαφέρον στράφηκε από τα θετικά περιεχόμενα των φεμινιστικών ταυτοτήτων στις νόρμες, στις σχέσεις εξουσίας που ανα-παράγουν το φύλο και επαν-ορίζουν συγκεκριμένες πολιτικές αναγνώρισης των έμφυλων ταυτοτήτων και της σεξουαλικής ζωής.

Το εγχείρημα της Μπάτλερ κατέστη εφικτό μέσα από δημιουργικούς διαλόγους με τις γλώσσες της «γαλλικής θεωρίας» και της φεμινιστικής κριτικής της εποχής και συνέτεινε στην επεξεργασία μιας δυναμικής θεωρίας για την επιτελεστικότητα του φύλου [gender performativity], η οποία ενεπλάκη σε πολυδιάστατες συζητήσεις και διαμάχες στο μεταίχμιο της ηπειρωτικής και της αναλυτικής φιλοσοφικής παράδοσης. Το φύλο προσεγγίστηκε ως «το επαναλαμβανόμενο στιλιζάρισμα του σώματος, ένα σύνολο επαναλαμβανόμενων πράξεων μέσα σε ένα άκαμπτο ρυθμιστικό πλαίσιο, πράξεων που παγώνουν με τον χρόνο προσφέροντας την επίφαση μιας ουσίας, ενός φυσικού τρόπου ύπαρξης» (σελ. 61). Το αναλυτικό καθήκον στράφηκε στην κατάδειξη των τρόπων «αποφυσικοποίησης» του φύλου, στην αντίσταση ενάντια στις δεσπόζουσες μορφές κανονιστικής βίας. Οι προτάσεις της Μπάτλερ επέφεραν σημαντικές θεωρητικές αναταραχές και προκάλεσαν, μεταξύ άλλων, πολλά ερωτήματα σε σχέση με την υλικότητα του σώματος και τη σωματικότητα του έμφυλου υποκειμένου.

Το βιβλίο της Σώματα με Σημασία: Οριοθετήσεις του «φύλου» στο λόγο, που πρωτοεκδόθηκε λίγα μόλις χρόνια αργότερα (1993), επιχείρησε να διαυγάσει τους τρόπους διαμέσου των οποίων παράγονται και εκτίθενται τα σώματα εντός των παραγωγικών πλαισίων που θέτουν οι έμφυλοι ρυθμιστικοί μηχανισμοί. Για τη Μπάτλερ το σώμα δεν είναι μια στέρεη, δεδομένη ύλη. Η υλικότητά του δεν μπορεί να εννοηθεί εκτός των κοινωνικών-πολιτισμικών πρακτικών και νορμών που ορίζουν τις πολλαπλέςυλοποιήσεις του. Προς τούτο, αναδιατυπώνεται η ιδέα της επιτελεστικότητας του φύλου, με τρόπο που να μην επιτρέπει βολονταριστικές και κονστρουκτιβιστικές παρεξηγήσεις. Η επιτελεστικότητα, γράφει η Μπάτλερ εκ νέου, πρέπει να εννοηθεί ως «πρακτική της επανάληψης και της παράθεσης με την οποία ο λόγος παράγει τα αποτελέσματα που ονομάζει» (σελ. 42).

Η Ψυχική ζωή της Εξουσίας επικεντρώνεται στις σχέσεις του υποκειμένου, της εξουσίας και της ψυχικής ζωής. Τα δοκίμια που συνθέτουν τον τόμο αναλύουν πτυχές της φροϋδικής και λακανικής ψυχανάλυσης, της νιτσεϊκής και εγελιανής φιλοσοφίας, της φουκωικής εξουσίας και της αλτουσεριανής ιδεολογίας. Η Μπάτλερ καταφάσκει, μαζί με τον Φουκώ, τη ριζική αμφισημία του υποκειμένου η οποία προκύπτει από το γεγονός ότι, αφενός, το ίδιο το υποκείμενο είναι το προϊόν εξουσίας που επιδρά πάνω του, αλλά, αφετέρου, η εξουσία αυτή μπορεί να δρα μόνο εάν τα υποκείμενα την ενσωματώνουν και την αναπαράγουν. Η Μπάτλερ, μέσω της γραφής της, μας προτρέπει να κάνουμε ένα βήμα πιο πέρα από την κατανόηση αυτής της αμφισημίας, ωθώντας μας να εντοπίσουμε τις επί μέρους, πρόσκαιρες ρωγμές αυτού του κλειστού αναπαραγόμενου σχήματος, οι οποίες μπορούν να επιτρέψουν την ανάδυση ενός ανα-στοχαστικού υποκειμένου. Για το λόγο αυτό στρέφεται στη μελέτη της ψυχικής διάστασης του υποκειμένου, σε συνδυασμό πάντα με τους κοινωνικούς περιορισμούς που τίθενται σε αυτό. Σε αυτό το πλαίσιο ιδιαίτερη σημασία αποκτά η εργασία της συνείδησης μέσω της οποίας το υποκείμενο ορίζεται ως ανα-στοχαστικό ον και η λειτουργία της μελαγχολίας, η οποία«σφραγίζει τα όρια της υποκειμενοποίησης» (σελ. 43)

Η προσπάθεια αυτή για την τιθάσευση της αμφισημίας του υποκειμένου προκαλεί εύλογους αντιλόγους. Εάν, όπως γράφει ο Γ. Σταυρακάκης σε μια πρόσφατη κριτική του, «το υποκείμενο αλλοτριώνεται μέσα στην εξάρτησή του από την εξουσία, αν διχάζεται και αποπροσανατολίζεται κατά τον αναστοχασμό της ετερόνομης συγκρότησής του, πώς μπορεί να θεωρηθεί προσωπικά και κοινωνικά υπεύθυνο;» iv

Με το βιβλίο Λογοδοτώντας για τον Εαυτό η Μπάτλερ έρχεται εν πολλοίς να τοποθετηθεί απέναντι στο παραπάνω ερώτημα. Πέρα από τους συνήθεις υπόπτους, επιλέγει να συνομιλήσει και με τους Αντόρνο, Λεβινάς, Καβαρέρο και Λαπλάνς, περί των τρόπων αφήγησης του εαυτού, αντίστασης στην ηθική βία και ανάληψης της ευθύνης. Εδώ η Μπάτλερ προτείνει μια «ηθικοπολιτική της απεύθυνσης και της ευθύνης» η οποία, σύμφωνα με την ανάλυση της Αθηνάς Αθανασίου στο επίμετρο που συνοδεύει την έκδοση, εργάζεται στα «όρια της αυτονομίας του υποκειμένου» και «αναπροσανατολίζει την εννοιολόγηση της πράξης, πέρα από το στερεότυπο της αποκαλυπτικής, βουλησιαρχικής θετικότητας και προς μια έννοια συσχέτισης με την αρνητικότητα, όπου η ετερονομία δεν συμπίπτει με την υποταγή αλλά γίνεται πηγή δημιουργικής μετασχηματιστικής πράξης» (σελ. 224-225).

Τα τελευταία χρόνια, η Μπάτλερ επιχειρεί μια μετατόπιση του εστιακού κέντρου της θεωρητικής της αναζήτησης, από την επιτελεστικότητα του φύλου προς την επισφάλεια της ζωής, την τρωτότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Σε αυτήν την κίνηση, οι έννοιες του πένθους και της οδύνης, της βίας και της μελαγχολίας, που χαρακτηρίζουν τους αγώνες αναγνώρισης των γκέι και λεσβιακών κοινοτήτων -ιδιαίτερα μετά την εμφάνιση του AIDS- και οργανώνουν το θεωρητικό οπλοστάσιο της έμφυλης αντίστασης, γίνονται όροι διαύγασης των σημερινών πολιτικο-κοινωνικών συγκυριών.

Αρκεί κανείς να εξετάσει τα πρόσφατα δοκίμια που συνθέτουν το βιβλίο Ευάλωτη Ζωή: Οι Δυνάμεις του Πένθους και της Βίας και το αμετάφραστο Πλαίσια Πολέμου: Πότε η ζωή γίνεται πενθήσιμη; [Frames of War: When Life is Grievable?]. Πρόκειται για δοκίμια που γράφονται, δεν πρέπει να ξεχνάμε, σε καιρό πολέμου και αναφέρονται στο αμερικανικό θεωρητικο-πολιτικό συγκείμενο, χωρίς, φυσικά, να εξαντλούνται σε αυτό. ΗΕυάλωτη Ζωή, ειδικότερα, ασκεί κριτική στις θεμελιώδεις παραμορφώσεις μιας εν πολλοίς αντι-διανοητικής, αντι-θεωρητικής δημόσιας σφαίρας, που αποκλείει de facto την άρθρωση ουσιωδών ερωτημάτων κατανόησης του ιστορικού και πολιτικού φορτίου των γεγονότων της 9/11. Σε αυτό το πλαίσιο, καταγγέλλονται οι εύκολες θυματοποιήσεις και οι υποτιθέμενες αντι-σημιτικές «ευαισθησίες», που καταπνίγουν έμπρακτα κάθε δημόσια απόπειρα κριτικής του ισραηλινού κράτους. Το έργο καλεί επίσης σε αντίσταση απέναντι στην «εθνική μελαγχολία» που γέννησε η δημόσια αποκήρυξη του πένθους για το φονταμενταλιστικό τραύμα στην καρδιά του αυτοκρατορικού κήτους. Η εξέταση των διαφορετικών πολιτικών αναγνώρισης του πένθους στο δημόσιο χώρο μπορεί να οδηγήσει στη συνειδητοποίηση των διαφορετικών επιπέδων ορατότητας των ανθρώπινων ζωών. Οι διαφορετικές αυτές κανονιστικές αντιλήψεις για το ανθρώπινο, υποστηρίζει η Μπάτλερ, είναι ορατές δια γυμνού οφθαλμού στο Γκουαντανάμο, τον κατεξοχήν τόπο περι-ορισμού θολών νομικοπολιτικών υπάρξεων, μη βιώσιμων ζωών. Η Ευάλωτη Ζωήεπιμένει επίσης στο επιτακτικό αίτημα της ηθικής και πολιτικής στάσης απέναντι στην έκρηξη και διασπορά της κρατικής (πολεμικής) βίας. Εδώ, η αναμέτρηση με την αγωνιστική μη-βία που προτείνει η λεβινασιακή ηθική -με τον περίφημο λεβινασιανό «άλλο»- μας επιτρέπει να προσεγγίσουμε τις διαδικασίες ανθρωποποίησης που υπερβαίνουν τις απλές αναπαραστατικές πρακτικές και τεχνικές, για να θέσουμε εκ νέου το ερώτημα της ηθικής.

Εν κατακλείδι...

Είδαμε ότι η Μπάτλερ τώρα τελευταία εστιάζει στην τρωτότητα, στο θάνατο, στις νεκρολογίες, για να μιλήσει για τη ζωή και την επιβίωση, για να θέσει το ποιητικό και βαθύτατα πολιτικό ερώτημα περί του τι και ποιος/α «μετρά» ως έμφυλο υποκείμενο, ως ανθρώπινη ζωή, ως υπήκοος του έθνους-κράτους, ως συν-ανήκων/ουσα σε μια κοινότητα. Από τα Σώματα με σημασία: Οριοθετήσεις του «φύλου» στον λόγο, στις Ζωές με σημασία: Οριοθετήσεις του «ανθρώπινου» στον λόγο, εάν μου επιτραπεί ο νεολογισμός, η Μπάτλερ δεν παύει ποτέ να αναζητεί τρόπους έκθεσης του ερωτήματος της πολιτικής χειραφέτησης, μακριά από βολικούς ντετερμινισμούς και τελεολογίες.

Ο Γιώργος Γιαννακόπουλος είναι πολιτικός επιστήμονας

Βιβλία της στα ελληνικά

-Σώματα με σημασία: Οριοθετήσεις του «φύλου» στο λόγο, μτφρ. Πελαγία Μαρκέτου, εισαγωγή και επιστημονική επιμέλεια Αθηνά Αθανασίου. Αθήνα: Εκκρεμές, 2008

-Ευάλωτη ζωή: Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης και Κώστας Αθανασίου, εισαγωγή Αθηνά Αθανασίου. Αθήνα: Νήσος, 2008

-Λογοδοτώντας για τον εαυτό, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, επίμετρο και επιστημονική επιμέλεια Αθηνά Αθανασίου. Αθήνα: Εκκρεμές, 2009

-Η ψυχική ζωή της εξουσίας, μτφρ. Τάσος Μπέτζελος. Αθήνα: Πλέθρον, 2009

-Αναταραχή φύλου: Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εισαγωγή και επιστημονική επιμέλεια Βενετία Καντσά, επίμετρο Αθηνά Αθανασίου, Αθήνα: Αλεξάνδρεια 2009.

-Επιτελεστική πολιτική και κριτική της κρατικής βίας (Τρίτη ετήσια διάλεξη στην μνήμη του Ν. Πουλαντζά), Αθήνα: Νήσος 2010

ΑΡΘΡΑ ΣΕ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΜΟΥΣ

-Σεξουαλικότητα: Θεωρίες και Πολιτικές της Ανθρωπολογίας (επιμέλεια, εισαγωγή: Κώστας Γιαννακόπουλος), Αθήνα: Αλεξάνδρεια 2006, http://www.alexandria-publ.gr/new/book.php?id=90

-Φεμινιστική Θεωρία και Πολιτισμική Κριτική (επιμέλεια και εισαγωγή Αθηνά Αθανασίου), Αθήνα: Νήσος 2006, http://www.nissos.gr/book.asp?bookId=116

ΥΠΟ ΕΚΔΟΣΗ

-Η διεκδίκηση της Αντιγόνης: Η συγγένεια μεταξύ ζωής και θανάτου, μτφρ. Βαρβάρα Σπυροπούλου, επιμέλεια Γιώργος Καράμπελας και Κώστας Λιβιεράτος, εισαγωγή Έλενα Τζελέπη. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΠΟ ΑΜΕΤΑΦΡΑΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ

-J. Butler, Excitable Speech: A Politics of the Performative. Λονδίνο: Rοutledge 1997, http://www.routledge.com/books/details/9780415915885/

-J. Butler, E.Laclau, S.Zizek, Contingency, Hegemony, Universality: Contemporary Dialogues of the Left, Λονδίνο: Verso 2000, http://www.versobooks.com/books/ab/b-titles/butler_j_contingency.shtml

-J. Butler & G.Spivak, Who sings the Nation-State: Laguage, Politics, Belonging, Λονδίνο: Seagull 2007,

http://www.seagullindia.com/books/detailviewlonnew.asp?prodid=3217

-J. Butler, T. Asad, W. Brown, S. Mahmood, Is Critique Secular? Blasphemy, Injury and Free Speech Μπέρκλεϊ: Berkeley University Press: 2009, http://www.ucpress.edu/book.php?isbn=9780982329412

- J. Butler, Frames of War: When is life grievable? Λονδίνο: Verso 2009,

http://www.versobooks.com/books/ab/b-titles/butler_judith_frames_of_war.shtml

ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΠΟ ΔΙΑΘΕΣΙΜΑ ΑΡΘΡΑ ΚΑΙ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΣΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

-«Εξήγηση και απενοχοποίηση, ή τι μπορούμε να ακούσουμε», (μτφρ. Γρηγόρης Ανανιάδης), Σύγχρονα Θέματα, Ιούνιος 2002

http://www.synchronathemata.gr/, http://synchronathemata.wordpress.com/

-«Ο μαρξισμός και το απλώς πολιτισμικό» (μτφρ. Άκης Γαβριηλίδης) Θέσεις Ιανουάριος 2008, http://www.theseis.com/

-«Ζωές που δεν είναι άξιες πένθους» Συνέντευξη στη Νέλλη Καμπούρη για το ηλεκτρονικό περιοδικό re-public, http://www.re-public.gr/?p=300

-«Το φύλο ως επιτέλεση», (μτφρ. Μαρία Παγκάκη), περ. Στίγμα, χχ

-«Μια άκριτη μορφή έξαψης», (μτρφ. Μωυσής Μπουντουρίδης) http://thrymmata.blogspot.com/2008/11/judith-butler.html

-«Η ψυχική ζωή της Εξουσίας» (μτφρ- εισαγωγή Σούλα), Black Out, Θεσσαλονίκη 2007, http://www.blackout.gr

-«Τζούντιθ Μπάτλερ: Επαν-ορίζοντας το 'κανονικό': Φεμινισμός και ριζοσπαστική αριστερά» Συνέντευξη στην Αθηνά Αθανασίου για τις Αναγνώσεις της Κυριακάτικης Αυγής (μετάφραση: Θεοδοσία Μαρινούδη) Κυριακάτικη Αυγή, 13.12.2009, http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=511625

-«Γιατί να μην παντρεύονται περισσότεροι από δύο;» Συνέντευξη στον Ματθαίο Τσιμιτάκη για την Καθημερινή, 10.01.2010, http://tsimitakis.wordpress.com

ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΔΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΗΣ ΣΤΟΝ ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΤΥΠΟ

-Νόρα Τσιμπούκη, «Τα όρια του σώματος», Ελευθεροτυπία 17.02.2009, http://archive.enet.gr/online/online_issues?pid=51&dt=27/02/2009&id=34643652

-Παναγιώτης Σωτήρης, «Σώμα, Εξουσίες, Ταυτότητες», Κυριακάτικη Αυγή, 22.02.2009, http://www.avgi.gr/NavigateActiongo.action?articleID=437324

-Δημήτρης Παπανικολάου, «Γυναίκα (και άντρας) δε γίνεσαι, αλλά γεννιέσαι», Τα Νέα, 08.08.2009,

http://www.tanea.gr/default.asp?pid=30&ct=19&artid=4530620&enthDate=08082009

-Αποστόλης Αρτινός, «Ο Εαυτός στον τόπο του Άλλου», Ελευθεροτυπία, 05.02.2010 http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=128703

-Γιάννης Σταυρακάκης, «Οι ευθύνες της εξουσίας και οι εξουσίες της ευθύνης», Τα Νέα, 30.04.2010, http://www.tanea.gr/default.asp?pid=30&ct=19&artid=4572575&enthDate=30042010

-Φώτης Τερζάκης, «Το ηθικό πρόβλημα σήμερα», Ελευθεροτυπία, 21.05.2010

http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=21/05/2010&id=164368

Η διάλεξη της Μπάτλερ στην μνήμη του Ν. Πουλαντζά είναι διαθέσιμη και ηλεκτρονικά μέσα από την ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Ν. Πουλαντζάς: http://www.poulantzas.gr και τον ιστότοπο vimeo.com - εκεί μπορεί κανείς να δει και την ομιλία της στο Πάντειο. Στο Youtube υπάρχουν επίσης πολλές διαθέσιμες συνεντεύξεις και ομιλίες της Μπάτλερ.